Συνοπτική Παρουσίαση
Σύμφωνα με το Σύνταγμα, η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη και η λατρεία επιτρέπεται ελεύθερα, με κάποιους περιορισμούς. Επίσης, το Σύνταγμα δέχεται την Ελληνική Ορθόδοξη Θρησκεία ως την «επικρατούσα θρησκεία». Η νομοθεσία απαγορεύει αδικήματα κατά της «θρησκευτικής ειρήνης», μεταξύ των οποίων η κακόβουλη βλασφημία και η «καθύβριση θρησκευμάτων», τα οποία τιμωρούνται με ποινές φυλάκισης έως δύο έτη. Η Αστυνομία συνέλαβε δύο Μάρτυρες του Ιεχωβά για καθύβριση θρησκευμάτων, τους οποίους άφησε ελεύθερους την επόμενη ημέρα. Τουλάχιστον 30 διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες είναι αναγνωρισμένες από το κράτος. Τον Αύγουστο, το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που απαιτεί από όλους τους Ελληνορθόδοξους ιερείς, τους ιμάμηδες της Θράκης και τους ραβίνους να εγγράφονται στην ίδια ηλεκτρονική βάση δεδομένων που χρησιμοποιείται για άλλες αναγνωρισμένες θρησκευτικές κοινότητες. Ο ίδιος νόμος προβλέπει την υποχρεωτική συνταξιοδότηση των μουφτήδων στην ίδια ηλικία με τους υπόλοιπους δικαστικούς αξιωματούχους, εξουσιοδοτεί το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων να χρηματοδοτεί τις μουφτείες και επιφορτίζει το Υπουργείο Οικονομικών με την χρηματοοικονομική εποπτεία τους. Στις 20 Μαρτίου, το Συμβούλιο της Επικρατείας απεφάνθη ότι οι αλλαγές που έγιναν στο μάθημα των Θρησκευτικών στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση το 2016 ήταν αντισυνταγματικές και αντίθετες με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Τον Οκτώβριο, το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που προβλέπει ότι για τη διευθέτηση οποιουδήποτε οικογενειακού ζητήματος με τη Σαρία, αντί των αστικών δικαστηρίων, απαιτείται έγγραφο συναίνεσης όλων των εμπλεκόμενων μερών μέσω συμβολαιογράφου. Η ποινική δίκη 69 μελών και υποστηρικτών του πολιτικού κόμματος της Χρυσής Αυγής (ΧΑ), το οποίο κατηγορείται για σειρά βίαιων επιθέσεων και εμπρησμών, μεταξύ άλλων και εναντίον Μουσουλμάνων μεταναστών, συνεχίστηκε. Η κυβέρνηση εξέδωσε 11 νέες άδειες για τη λειτουργία ευκτήριων οίκων: οκτώ σε Μάρτυρες του Ιεχωβά, δύο σε Μουσουλμανικές ομάδες και μία σε Πεντηκοστιανούς. Η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία, η Μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, οι Εβραϊκές κοινότητες και η Καθολική Εκκλησία συνέχισαν να απολαμβάνουν κάποια κρατικά προνόμια που δεν προσφέρονται σε άλλες θρησκευτικές κοινότητες. Ορισμένα μέλη της Μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης συνέχισαν να αντιτάσσονται στον διορισμό των μουφτήδων από το κράτος, υποστηρίζοντας την εκλογή τους από την κοινότητα. Η κυβέρνηση εξακολούθησε να χρηματοδοτεί εκπαιδευτικά προγράμματα για το Ολοκαύτωμα. Στις 19 Ιανουαρίου, ο πρόεδρος της Βουλής ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση θα χρηματοδοτούσε ένα μουσείο μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς στη μνήμη των Ελλήνων Εβραίων που χάθηκαν εκεί.
Τα μέσα ενημέρωσης συνέχισαν να κάνουν αναφορές σε περιστατικά αντισημιτικών διακρίσεων, ρητορικής μίσους, βανδαλισμών και επιθέσεων κατά Μουσουλμάνων. Τα περιστατικά βανδαλισμών εναντίον θρησκευτικών ιδιοκτησιών, συμπεριλαμβανομένων μνημείων του Ολοκαυτώματος και Ελληνορθόδοξων εκκλησιών, συνεχίστηκαν. Στις 6 Μαρτίου, μία ομάδα αυτοχαρικτηριζόμενων ως αναρχικών τοποθέτησε εκρηκτικό μηχανισμό έξω από την Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, κοντά στη Θεσσαλονίκη. Από την έκρηξη προκλήθηκαν ζημιές στην είσοδο του κτηρίου. Στις 27 Δεκεμβρίου, έξω από την Ελληνορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Διονυσίου στο κέντρο της Αθήνας εξερράγη μικρός εκρηκτικός μηχανισμός που άφησε εκεί η αναρχική οργάνωση «Εικονοκλαστική Σέχτα». Από την έκρηξη τραυματίστηκαν ελαφρά ένας αστυνομικός και ο νεωκόρος της εκκλησίας. Στις 4 Μαΐου, άγνωστοι κατέστρεψαν εννέα μαρμάρινες πλάκες στο εβραϊκό τμήμα ενός ιστορικού κοιμητηρίου της Αθήνας. Ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών δήλωσε ότι η καταστροφή αυτή ήταν «το σοβαρότερο περιστατικό [αντισημιτισμού] που έχει σημειωθεί στην Αθήνα τα τελευταία 15 χρόνια». Ο Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων, Γιώργος Καλαντζής, καταδίκασε τον βανδαλισμό με δήλωσή του, αναφέροντας, μεταξύ άλλων: «Τι είδους άνθρωποι είναι εκείνοι που μισούν νεκρούς;… Ο βανδαλισμός του εβραϊκού νεκροταφείου πρέπει να είναι για μας μια αιτία, ένας λόγος για να εντείνουμε ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες μας ώστε το δηλητήριο του αντισημιτισμού να μείνει μακριά από την κοινωνία μας». Ο Δήμαρχος Αθηναίων, Γιώργος Καμίνης, εξέδωσε αμέσως δήλωση με την οποία καταδίκαζε την επίθεση, επισημαίνοντας: «Τέτοια γεγονότα δεν έχουν θέση στην Αθήνα, σε μια πόλη ελεύθερη και ανοιχτή που δεν τρομοκρατείται». Η Γενική Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανέφερε ότι τέτοια περιστατικά «βάλλουν κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και πλήττουν την κοινωνία στο σύνολό της». Στις 13 Μαΐου, η κυβέρνηση της χώρας και δημοτικοί αξιωματούχοι συμμετείχαν μαζί με την Εβραϊκή κοινότητα σε σιωπηρή διαμαρτυρία κατά της βίας, της μισαλλοδοξίας και του ρατσισμού. Η Αστυνομία έκανε έρευνα για την υπόθεση αλλά δεν προέβη σε καμία σύλληψη μέχρι το τέλος του έτους.
Ο Πρέσβης των ΗΠΑ, αξιωματούχοι των ΗΠΑ που επισκέφθηκαν τη χώρα και άλλοι εκπρόσωποι της πρεσβείας και του προξενείου συναντήθηκαν με αξιωματούχους και εκπροσώπους του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, συμπεριλαμβανομένων του Γενικού Γραμματέα Θρησκευμάτων και αξιωματούχων του Υπουργείου Εξωτερικών, μεταξύ των οποίων ήταν και ο υφυπουργός Μάρκος Μπόλαρης και ο Ειδικός Γραμματέας Θρησκευτικής και Πολιτιστικής Διπλωματίας Ευστάθιος Λιανός Λιάντης. Συζήτησαν τη δυνατότητα των μειονοτικών θρησκευτικών κοινοτήτων να ιδρύουν οίκους λατρείας, τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες που επηρεάζουν τόσο τη Μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης όσο και μετανάστες, τη νομοθεσία κατά της υπονόμευσης των θρησκευτικών πεποιθήσεων μέσω εξαναγκασμού ή απάτης και τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες για την προαγωγή του διαλόγου μεταξύ των θρησκειών παγκοσμίως. Αξιωματούχοι της κυβέρνησης των ΗΠΑ εξέφρασαν ανησυχία για τις αντισημιτικές και αντιμουσουλμανικές πράξεις και ρητορικές, καθώς και για τις επιθέσεις σε Ορθόδοξες εκκλησίες. Στις 28 Δεκεμβρίου, η Επιτετραμμένη της Πρεσβείας απέστειλε επιστολή στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο καταδικάζοντας την επίθεση που έγινε στις 27 Δεκεμβρίου στην Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Διονυσίου. Αξιωματούχοι της πρεσβείας συναντήθηκαν επίσης με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο και άλλους Μητροπολίτες, καθώς και με μέλη από τις κοινότητες των Μουσουλμάνων, των Εβραίων, των Καθολικών, των Μπαχάι και των Μαρτύρων του Ιεχωβά, για να προάγουν τη θρησκευτική ανοχή και να ενθαρρύνουν τον διάλογο μεταξύ θρησκειών. Στις 29 Νοεμβρίου, ανώτατος αξιωματούχος της πρεσβείας υποδέχθηκε εκπροσώπους διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων και κυβερνητικών υπηρεσιών για να συζητήσουν το θέμα της νομικής προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν διάφορες κοινότητες.
Ενότητα 1. Θρησκευτική Δημογραφία
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ υπολογίζει ότι ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε 10,8 εκατομμύρια (εκτίμηση Ιουλίου 2018), από τα οποία υπολογίζει ότι κατά προσέγγιση ένα 81% με 90% είναι Ελληνορθόδοξοι Χριστιανοί, ένα 4% με 15% άθεοι και 2% Μουσουλμάνοι.
Σύμφωνα με μελέτη του Pew Research Center που δόθηκε στη δημοσιότητα τον Νοέμβριο του 2017, οι Μουσουλμάνοι ήταν περίπου το 5,7% του πληθυσμού το 2016, συμπεριλαμβανομένων περίπου 100.000 ατόμων που διαβιούν στη Θράκη και κατάγονται από την επίσημα αναγνωρισμένη, από τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, Μουσουλμανική μειονότητα. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, άλλοι 520.000 Μουσουλμάνοι, ως επί το πλείστον μετανάστες και αιτούντες άσυλο από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, τη Νότια Ασία, τη Νοτιοανατολική Ασία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, κατοικούν σε όλη τη χώρα, συγκροτώντας ομάδες ανάλογα με τη χώρα προέλευσής του ή σε εγκαταστάσεις υποδοχής.
Σύμφωνα με στοιχεία από άλλες θρησκευτικές κοινότητες, τα μέλη τους, όλα μαζί, αντιπροσωπεύουν το 3%-5% του πληθυσμού. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι Ορθόδοξοι Παλαιοημερολογίτες, οι Καθολικοί, οι Προτεστάντες, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, οι Εβραίοι, μέλη αρχαίων ελληνικών πολυθεϊστικών θρησκειών, οι Σαϊεντολόγοι, οι Μπαχάι, τα μέλη της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών (Μορμόνοι), οι Σιχ, οι Αντβεντιστές της Έβδομης Ημέρας, οι Βουδιστές και τα μέλη της Διεθνούς Ενώσεως για τη Συνειδητοποίηση του Κρίσνα (λάτρεις του Χάρε Κρίσνα).
Ενότητα 2. Σεβασμός της Ελευθερίας του Θρησκεύματος από το Κράτος
ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το Σύνταγμα αναγνωρίζει την Ελληνορθόδοξη Θρησκεία ως την «επικρατούσα θρησκεία», αναφέρει ότι η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη και επιτρέπει ελεύθερα τη λατρεία, υπό την προστασία του νόμου, με κάποιους περιορισμούς. Το Σύνταγμα απαγορεύει τον «προσηλυτισμό», ο οποίος ορίζεται από τη νομοθεσία ως οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση προσπάθεια διείσδυσης στη θρησκευτική συνείδηση άλλου και με σκοπό τη μεταβολή της, που γίνεται όμως με μέσα αθέμιτα ή ανήθικα ή με κατάχρηση της απειρίας, της εμπιστοσύνης, της ανάγκης, της πνευματικής αδυναμίας ή της αφέλειας του άλλου. Το Σύνταγμα απαγορεύει κάθε θρησκευτική λειτουργία που «διαταράσσει τη δημόσια τάξη ή προσβάλλει τα χρηστά ήθη». Επίσης, επιτρέπει στους εισαγγελείς να κατάσχουν έντυπα που «προσβάλλουν τον Χριστιανισμό» ή άλλες «γνωστές θρησκείες». Η νομοθεσία απαγορεύει αδικήματα κατά της «θρησκευτικής ειρήνης», συμπεριλαμβανομένων της «κακόβουλης βλασφημίας» και της «καθύβρισης θρησκευμάτων», τα οποία τιμωρούνται με ποινές φυλάκισης έως δύο έτη. Οι υποθέσεις κακόβουλης βλασφημίας δικάζονται από αστικά και ποινικά δικαστήρια. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, ένας από τους στόχους της δημόσιας παιδείας είναι η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των πολιτών. Οι Ελληνορθόδοξοι ιερείς και οι διορισμένοι από την Πολιτεία μουφτήδες και ιμάμηδες στη Θράκη μισθοδοτούνται από το ελληνικό κράτος.
Το Σύνταγμα ορίζει ότι οι λειτουργοί όλων των γνωστών θρησκειών υπόκεινται στην ίδια εποπτεία της Πολιτείας και στις ίδιες υποχρεώσεις έναντι του κράτους, όπως και οι λειτουργοί της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας. Αναφέρει επίσης ότι κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους.
Η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία, η Εβραϊκή κοινότητα και η Μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης αναγνωρίζονται, επί πολλά έτη, ως επίσημα θρησκευτικά νομικά πρόσωπα. Η Καθολική Εκκλησία, η Αγγλικανική Εκκλησία, δύο Ευαγγελικές Χριστιανικές ομάδες και η Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία, η Κοπτορθόδοξη Εκκλησία, η Εκκλησία των Ορθόδοξων Αρμενίων και η Ορθόδοξη Εκκλησία των Ασσυρίων αναγνωρίστηκαν αυτόματα ως θρησκευτικά νομικά πρόσωπα με νόμο του 2014. Ο ίδιος νόμος προβλέπει επίσης διαδικασία με την οποία και άλλες ομάδες μπορούν να ζητήσουν να αναγνωριστούν ως «θρησκευτικά νομικά πρόσωπα» αστικού δικαίου. Η διαδικασία αναγνώρισης περιλαμβάνει την υποβολή αίτησης σε αστικό δικαστήριο, την κατάθεση εγγράφων που αποδεικνύουν ότι η ομάδα έχει «τελετουργικές πράξεις φανερές στο κοινό, χωρίς κρυφά δόγματα», την υποβολή ενός καταλόγου με 300 υπογραφές μελών που δεν συμμετέχουν σε άλλες θρησκευτικές ομάδες, αποδείξεις ότι υπάρχει θρησκευτικός λειτουργός, ο οποίος βρίσκεται νόμιμα στη χώρα και διαθέτει τα απαραίτητα προσόντα, και ότι οι πρακτικές της ομάδας δεν συνιστούν απειλή για τη δημόσια τάξη. Από τη στιγμή που το αστικό δικαστήριο αναγνωρίσει την ομάδα, αποστέλλει γνωστοποίηση στη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων.
Νόμος ο οποίος ψηφίστηκε στις 3 Αυγούστου προβλέπει ότι όλοι οι θρησκευτικοί λειτουργοί της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας, των Μουφτείων της Θράκης και των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων εγγράφονται υποχρεωτικά, εντός προθεσμίας ενός έτους, στο ηλεκτρονικό μητρώο που τηρεί το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Στο μητρώο, που δημιουργήθηκε το 2014, εγγράφονται οι κληρικοί και άλλοι λειτουργοί γνωστών θρησκειών και θρησκευτικών νομικών προσώπων, αλλά μέχρι και την ψήφιση του νόμου δεν ήταν υποχρεωτική η καταχώριση των Ελληνορθόδοξων ιερέων, των ιμάμηδων της Θράκης και των ραβίνων.
Όταν μία θρησκευτική ομάδα αποκτήσει νομικό καθεστώς, δύναται να μεταβιβάζει νομίμως περιουσιακά στοιχεία και να διαχειρίζεται ευκτήριους οίκους και οίκους λατρείας, ιδιωτικά σχολεία, ευαγή ιδρύματα και άλλες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις. Κάποιες θρησκευτικές ομάδες επέλεξαν να διατηρήσουν το καθεστώς της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης αστικού δικαίου που είχαν αποκτήσει μέσω δικαστικής αναγνώρισης πριν από τον νόμο του 2014. Υπό το καθεστώς αυτό, οι θρησκευτικές ομάδες δύνανται να λειτουργούν ευκτήριους οίκους και να επωφελούνται από απαλλαγές φόρων για την ακίνητη περιουσία τους, αλλά ενδέχεται να αντιμετωπίσουν διοικητικές και φορολογικές δυσκολίες στη μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων και τη λειτουργία ιδιωτικών σχολείων, ευαγών ιδρυμάτων και άλλων μη κερδοσκοπικών οργανώσεων.
Ο νόμος επιτρέπει στις θρησκευτικές κοινότητες που δεν έχουν αποκτήσει νομική προσωπικότητα να εμφανίζονται στα διοικητικά και στα αστικά δικαστήρια ως ενάγοντες ή εναγόμενοι.
Ο νόμος προβλέπει και μία δεύτερη διαδικασία αναγνώρισης από το κράτος: οποιαδήποτε θρησκευτική ομάδα διαθέτει τουλάχιστον μία έγκυρη άδεια λειτουργίας ευκτήριου οίκου θεωρείται «γνωστή θρησκεία» και, ως εκ τούτου, προστατεύεται από τη νομοθεσία, συμπεριλαμβανομένων φοροαπαλλαγών για την ακίνητη περιουσία που χρησιμοποιείται για θρησκευτικούς σκοπούς. Για τη χορήγηση άδειας ευκτήριου οίκου, οι απαιτήσεις για τον αριθμό των μελών διαφέρουν από τις απαιτήσεις που ισχύουν για τα θρησκευτικά νομικά πρόσωπα. Η τοπική Πολεοδομία, η οποία είναι υπεύθυνη για την παρακολούθηση και την τήρηση των διατάξεων περί δημόσιας υγείας και ασφάλειας, πιστοποιεί ότι οι εγκαταστάσεις που προορίζονται να λειτουργήσουν ως χώρος λατρείας πληρούν τα αναγκαία πρότυπα. Μετά την έγκριση της Πολεοδομίας, η θρησκευτική ομάδα πρέπει να υποβάλει φάκελο, μαζί με περιγραφές των βασικών αρχών και των βασικών τελετουργικών πράξεών της, καθώς και βιογραφικό σημείωμα του θρησκευτικού λειτουργού ή ηγέτη της, στο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων για την τελική έγκριση. Η αίτηση για τη χορήγηση άδειας ευκτήριου οίκου πρέπει να φέρει την υπογραφή τουλάχιστον πέντε μελών της ομάδας. Οι ηγέτες θρησκευτικής ομάδας που έχει υποβάλει αίτηση για άδεια ευκτήριου οίκου πρέπει να είναι Έλληνες πολίτες, πολίτες κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή να διαμένουν νόμιμα στη χώρα και να διαθέτουν κάποια επαγγελματικά προσόντα, συμπεριλαμβανομένης σχετικής εκπαίδευσης και εμπειρίας. Για κάθε χώρο λατρείας απαιτείται ξεχωριστή άδεια.
Η Συνθήκη της Λωζάνης του 1923 παρέχει στην αναγνωρισμένη Μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης το δικαίωμα να διατηρεί τεμένη και κοινωνικές και φιλανθρωπικές οργανώσεις (βακούφια). Στις 11 Οκτωβρίου, το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που ορίζει ότι ο τοπικός μουφτής υποχρεούται να ζητεί επικυρωμένο από συμβολαιογράφο έγγραφο συναίνεσης από όλα τα μέρη αν επιθυμούν να διευθετήσει εκείνος κάποιο οικογενειακό θέμα τους βάσει της Σαρία. Αν δεν υπάρχει επικυρωμένη, από συμβολαιογράφο, συναίνεση από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, τότε αρμόδια για την επίλυση του οικογενειακού ζητήματος είναι τα αστικά δικαστήρια. Νόμος που ψηφίστηκε την 1η Αυγούστου προβλέπει την υποχρεωτική συνταξιοδότηση των μουφτήδων στην ίδια ηλικία – στα 67 – με τις υπόλοιπες δικαστικές Αρχές. Ο ίδιος νόμος προβλέπει επίσης ότι το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων αναλαμβάνει όλες τις λειτουργικές δαπάνες των μουφτειών υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Δημοσιονομικών Ελέγχων του Υπουργείου Οικονομικών. Στις 19 Δεκεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) απεφάνθη ότι η Ελλάδα παραβίασε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) επειδή εφάρμοσε τη Σαρία σε μια υπόθεση κληρονομιάς το 2014, στην οποία μια χήρα έχασε τα τρία τέταρτα της κληρονομιάς της όταν τα μέλη της οικογένειάς της ζήτησαν, χωρίς τη συγκατάθεσή της, να κριθεί το θέμα βάση της Σαρία. Μετά την αναθεώρηση της νομοθεσίας, η χήρα δύναται να ζητήσει να επανεξεταστεί η υπόθεσή της από τις δικαστικές Αρχές. Σύμφωνα με νόμο του 1991, η κυβέρνηση, ύστερα από διαβούλευση με επιτροπή ηγετών της Μουσουλμανικής κοινότητας, διορίζει τρεις μουφτήδες στη Θράκη με δεκαετή θητεία και δυνατότητα παράτασής της. Ο ίδιος νόμος επιτρέπει επίσης σε αξιωματούχο της περιφέρειας να διορίζουν τοποτηρητές (προσωρινούς) μουφτήδες μέχρι να συγκληθεί η προαναφερθείσα επιτροπή. Κατά τη διάρκεια του έτους, και οι τρεις μουφτείες της Θράκης είχαν τοποτηρητές μουφτήδες διορισμένους σύμφωνα με την τελευταία διαδικασία.
Στις 19 Ιουλίου, το κοινοβούλιο ψήφισε νομοθεσία που επανεπιβεβαιώνει το δικαίωμα ενός ατόμου να επιλέγει τον τόπο της ταφής ή αποτέφρωσής του και προβλέπει τη δημιουργία ενός νέου τύπου πιστοποιητικού θανάτου ώστε να αναφέρονται λεπτομερώς οι πληροφορίες αυτές. Τα πειθαρχικά συμβούλια δύνανται να επιβάλλουν πρόστιμα στους υπαλλήλους ληξιαρχείων, γιατρούς, ιατροδικαστές, μαίες ή εργαζομένους σε αποτεφρωτήρια που δεν τηρούν τα προβλεπόμενα από τον νόμο. Ο νόμος προστατεύει το δικαίωμα ενός ατόμου να προκαθορίζει τη μορφή της κηδείας του και τον τόπο ταφής του με την παρουσία συμβολαιογράφου. Τα άτομα έχουν το δικαίωμα να ορίζουν τον τόπο και τον τρόπο της κηδείας υπό προϋποθέσεις που σχετίζονται με τη δημόσια τάξη, την υγιεινή ή την ηθική δεοντολογία, καθώς και ένα άτομο που θα είναι υπεύθυνο για την εκτέλεση των επιθυμιών τους στο θέμα της κηδείας. Οι ιδιώτες και οι δημοτικές Αρχές δύνανται να υποβάλουν αίτηση για τη χορήγηση αδειών για τη λειτουργία αποτεφρωτηρίων για εκείνους των οποίων οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν επιτρέπουν τον ενταφιασμό. Με προεδρικό διάταγμα που εκδόθηκε στις 29 Ιουνίου τυποποιούνται οι άδειες για τα κτήρια που χρησιμοποιούνται για θρησκευτικούς σκοπούς, τα κοιμητήρια και τις εγκαταστάσεις αποτέφρωσης.
Η νομοθεσία επιτρέπει τη σφαγή ζώων σύμφωνα με τους κανόνες halal και kosher στα σφαγεία αλλά όχι σε ιδιωτικές κατοικίες ή δημόσιους χώρους.
Όλες οι θρησκευτικές ομάδες υπόκεινται σε φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας τους που χρησιμοποιείται για μη θρησκευτικούς σκοπούς. Η ακίνητη περιουσία που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για θρησκευτικούς σκοπούς εξακολουθεί να απαλλάσσεται από τη φορολογία και τα δημοτικά τέλη, για ομάδες που αναγνωρίζονται ως θρησκευτικά νομικά πρόσωπα ή ανήκουν στις «γνωστές θρησκείες».
Η κατ’ οίκον εκπαίδευση των παιδιών δεν επιτρέπεται. Ο νόμος απαιτεί από όλα τα παιδιά να παρακολουθήσουν εννέα έτη υποχρεωτικής εκπαίδευσης σε κρατικά ή ιδιωτικά σχολεία και ένα έτος υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης σύμφωνα με το επίσημο σχολικό πρόγραμμα σπουδών. Τα σχολικά βιβλία εστιάζουν κυρίως στις διδασκαλίες των Ελληνορθοδόξων. Ωστόσο, περιλαμβάνουν επίσης βασική πληροφόρηση για κάποιες άλλες «γνωστές θρησκείες». Οι μαθητές μπορούν να πάρουν απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών εάν το ζητήσουν, εφόσον οι γονείς δηλώσουν ότι οι μαθητές δεν είναι Ελληνορθόδοξοι. Ο νόμος προβλέπει την προαιρετική Ισλαμική θρησκευτική διδασκαλία για την αναγνωρισμένη Μουσουλμανική μειονότητα στα δημόσια σχολεία της Θράκης και την προαιρετική Καθολική θρησκευτική διδασκαλία στα δημόσια σχολεία της Τήνου και της Σύρου και περιλαμβάνει διατάξεις για να διευκολύνει την πρόσληψη και την παραμονή στα σχολεία αυτών των θρησκευτικών διδασκάλων. Ο νόμος προβλέπει επίσης δικαιολογημένες απουσίες για τους Μουσουλμάνους μαθητές στο δημοτικό και το γυμνάσιο για τις ημέρες των εορτών Ιντ αλ-φιτρ (Eid al-Fitr) και Κουρμπάν Μπαϊράμ (Eid al-Adha) καθώς και την επόμενη ημέρα.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι γονείς δύνανται να στείλουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά θρησκευτικά σχολεία και στη χώρα λειτουργούν Ορθόδοξα, Καθολικά και Εβραϊκά σχολεία. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης, η Πολιτεία λειτουργεί 148 συμβατικά δίγλωσσα σχολεία όπου κάποια μαθήματα διδάσκονται στα Ελληνικά και κάποια στα Τουρκικά, καθώς και δύο Ισλαμικά θρησκευτικά σχολεία στη Θράκη. Οι Μουσουλμάνοι μαθητές της Θράκης που επιθυμούν να μελετήσουν το Κοράνι δύνανται να παρακολουθούν θρησκευτικά μαθήματα σε τεμένη μετά τη λήξη των κανονικών μαθημάτων.
Η νομοθεσία θέτει κάθε χρόνο στη διάθεση των μαθητών της αναγνωρισμένης Μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης το 0,5% του συνολικού αριθμού των θέσεων εισαγωγής στα πανεπιστήμια και στα τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά και στις προσλήψεις επί του συνόλου των δημοσίων υπαλλήλων. Ομοίως, το 2% των σπουδαστών που εισάγονται στην εθνική σχολή πυροσβεστών και την πυροσβεστική ακαδημία θα πρέπει να προέρχονται από τη Μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης.
Αντί για την υποχρεωτική εννεάμηνη στρατιωτική θητεία που ισχύει για τους άνδρες, η νομοθεσία προβλέπει εναλλακτικές μορφές στράτευσης για αντιρρησίες συνείδησης για λόγους θρησκείας, οι οποίοι υποχρεούνται να εργάζονται σε κρατικά νοσοκομεία ή σε δημοτικές και δημόσιες υπηρεσίες στο πλαίσιο εναλλακτικής θητείας συνολικής διάρκειας 15 μηνών.
Η νομοθεσία απαγορεύει τις διακρίσεις και ποινικοποιεί τη ρητορική μίσους για λόγους θρησκείας. Άτομα ή νομικά πρόσωπα που καταδικάζονται για προτροπή στη βία, διακρίσεις ή μίσος λόγω θρησκείας, μεταξύ άλλων χαρακτηριστικών, υπόκεινται σε ποινές φυλάκισης από τρεις μήνες μέχρι τρία χρόνια και σε πρόστιμο από 5.000 έως 20.000 ευρώ ($5.700 έως $22.900). Καταδικασθέντες για άλλα αδικήματα, στα οποία προέβησαν λόγω θρησκευτικού μίσους, υπόκεινται σε επιπλέον ποινές που μπορεί να είναι από έξι μήνες έως τρία χρόνια και στην καταβολή διπλάσιων προστίμων. Η νομοθεσία ποινικοποιεί την επιδοκιμασία, τον ευτελισμό ή την κακόβουλη άρνηση του Ολοκαυτώματος και των «εγκλημάτων του Ναζισμού», εάν η συγκεκριμένη συμπεριφορά προτρέπει στη βία ή στο μίσος ή αν αντιμετωπίζει απειλητικά ή προσβλητικά κάποιες ομάδες ατόμων. Το Εθνικό Συμβούλιο κατά του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας, ένα συμβουλευτικό όργανο το οποίο υπάγεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, είναι επιφορτισμένο με την πρόληψη, την καταπολέμηση, την επίβλεψη και την καταγραφή του φαινομένου του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας, καθώς και με την προστασία ατόμων και ομάδων που στοχοποιούνται για διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένων των θρησκευτικών πεποιθήσεών τους. Η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, στην οποία συμμετέχουν μέλη της κυβέρνησης και μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), λειτουργεί ως ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέματα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Ο νόμος απαιτεί από όλους τους δημόσιους υπαλλήλους, συμπεριλαμβανομένων των μελών του υπουργικού συμβουλίου και του κοινοβουλίου, να ορκισθούν πριν από την ανάληψη των καθηκόντων τους. Τα άτομα είναι ελεύθερα να δώσουν θρησκευτικό ή πολιτικό όρκο ανάλογα με τις πεποιθήσεις τους. Οι μάρτυρες σε δίκες πρέπει επίσης να ορκισθούν πριν καταθέσουν ενώπιον του δικαστηρίου και μπορούν επίσης να επιλέξουν μεταξύ θρησκευτικού και πολιτικού όρκου τόσο σε αστικές όσο και σε ποινικές υποθέσεις.
Η Ελλάδα είναι μέλος του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα.
ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ
Η Αστυνομία του Αγρινίου, στην κεντρική Ελλάδα, ανέφερε τη σύλληψη και κράτηση δύο Μαρτύρων του Ιεχωβά όταν ένας Ορθόδοξος ιερέας τούς κατηγόρησε για καθύβριση θρησκεύματος επειδή διένεμαν το υλικό τους μπροστά από την εκκλησία του. Η Αστυνομία άφησε ελεύθερους τους κατηγορούμενους την επόμενη ημέρα χωρίς να τους απαγγελθούν κατηγορίες. Στις 9 Φεβρουαρίου, ο Μητροπολίτης Κυθήρων Σεραφείμ υπέβαλε μήνυση για κακόβουλη βλασφημία και καθύβριση θρησκεύματος κατά των συντελεστών της θεατρικής παράστασης Jesus Christ Superstar. Κατά της ίδιας θεατρικής ομάδας, για παρόμοιους λόγους, κατέθεσαν επίσης χωριστές μηνύσεις δύο δικηγόροι και άλλος ένας Ορθόδοξος ιερέας. Δεν υπήρξε, ωστόσο, καμία αναφορά για κυβερνητική δράση κατά της θεατρικής ομάδας. Σε αντίθεση με το προηγούμενο έτος, δεν υπήρξαν αναφορές για συλλήψεις για λόγους βλασφημίας.
Η ποινική δίκη 69 μελών και υποστηρικτών του κόμματος της Χρυσής Αυγής (ΧΑ), συμπεριλαμβανομένων 18 εν ενεργεία και πρώην βουλευτών του, συνεχίστηκε μέχρι το τέλος του έτους. Οι κατηγορίες αφορούσαν μια σειρά επιθέσεων, συμπεριλαμβανομένων επιθέσεων κατά Μουσουλμάνων μεταναστών και Ελλήνων και περιελάμβαναν ανθρωποκτονία, συνωμοσία, οπλοκατοχή και ένταξη σε εγκληματική οργάνωση. Μέχρι το τέλος του έτους, σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης, από τότε που ξεκίνησε η δίκη, το 2015, είχαν γίνει 253 δικαστικές συνεδριάσεις και είχαν καταθέσει στο δικαστήριο σχεδόν 250 μάρτυρες κατηγορίας. Η εξέταση των περίπου 230 μαρτύρων υπεράσπισης εξακολουθούσε να εκκρεμεί στο τέλος του έτους.
Στις 8 Μαρτίου, η Αστυνομία συνέλαβε 11 υπόπτους κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων για τη διάλυση της αυτοπροσδιοριζόμενης ως ακροδεξιάς μαχητικής οργάνωσης Combat 18. Ο εισαγγελέας ζήτησε να απαγγελθούν ποινικές και άλλες κατηγορίες για σειρά αδικημάτων, συμπεριλαμβανομένης της σύστασης εγκληματικής οργάνωσης. Οι Αρχές διέταξαν την προφυλάκιση τεσσάρων ατόμων. Η Combat 18 κατηγορήθηκε για την οργάνωση 30 επιθέσεων, συμπεριλαμβανομένων εμπρηστικών επιθέσεων και της τοποθέτησης αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών σε χώρους όπου συχνάζουν Μουσουλμάνοι μετανάστες και πρόσφυγες.
Καμία θρησκευτική ομάδα δεν έκανε αίτηση σε δικαστήριο ζητώντας να αναγνωριστεί ως θρησκευτικό νομικό πρόσωπο κατά τη διάρκεια του έτους.
Θρησκευτικές ομάδες χωρίς νομικό καθεστώς και χωρίς άδεια λειτουργίας ευκτήριου οίκου, όπως οι Σαϊεντολόγοι και οι λάτρεις του Χάρε Κρίσνα, εξακολουθούσαν να λειτουργούν ως εγγεγραμμένες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις αστικού δικαίου. Οι γάμοι που τελούνταν από μέλη αυτών των θρησκευτικών ομάδων δεν αναγνωρίζονταν νομικά από το κράτος και η μόνη τους επιλογή ήταν ο πολιτικός γάμος.
Η κυβέρνηση ενέκρινε άδειες για 11 ευκτήριους οίκους, εκ των οποίων οκτώ για Μάρτυρες του Ιεχωβά, μία για Πεντηκοστιανούς και δύο για Μουσουλμανικές ομάδες. Η κυβέρνηση ανακάλεσε μία άδεια κατόπιν αιτήματος μιας μικρής θρησκευτικής κοινότητας που δεν επιθυμούσε πλέον να λειτουργεί ευκτήριο οίκο. Δεν υπήρχαν εκκρεμείς αιτήσεις στο τέλος του έτους. Στις 19 Οκτωβρίου, το υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων εξέδωσε οδηγία που επιτρέπει στους ευκτήριους οίκους που λειτουργούν αδιαλείπτως πριν από το 1955 να αποκτήσουν άδειες ανεξαρτήτως αν πληρούν στο 100% τους σύγχρονους πολεοδομικούς κανονισμούς.
Μάρτυρες του Ιεχωβά εξακολούθησαν να αναφέρουν ότι ορισμένοι γιατροί σε δημόσια νοσοκομεία δεν κατανοούσαν ή δεν σέβονταν την άρνησή τους να κάνουν μεταγγίσεις αίματος.
Στις 20 Μαρτίου, το Συμβούλιο της Επικρατείας απεφάνθη ότι οι αλλαγές που έγιναν στο μάθημα των Θρησκευτικών στο δημοτικό και το γυμνάσιο το 2016 ήταν αντισυνταγματικές και αντίθετες προς την ΕΣΔΑ. Στις 25 Απριλίου, το Συμβούλιο της Επικρατείας εξέδωσε απόφαση στην οποία ανέφερε ότι οι αλλαγές που έγιναν το 2016 στο μάθημα των Θρησκευτικών στο λύκειο ήταν επίσης αντισυνταγματικές και αντίθετες προς την ΕΣΔΑ. Οι αλλαγές προέτρεπαν τους δασκάλους να συμπληρώσουν το υλικό των σχολικών βιβλίων των Θρησκευτικών, το οποίο καλύπτει κατά κύριο λόγο το Ελληνορθόδοξο δόγμα, με υλικό σχετικό με τις βασικές αρχές άλλων θρησκειών. Το Συμβούλιο της Επικρατείας απεφάνθη ότι το νέο πρόγραμμα σπουδών παραβίαζε τα Άρθρα 13 και 16 του Συντάγματος επειδή τα μαθήματα ήταν υποχρεωτικά μόνο για τους Ελληνορθόδοξους μαθητές. Οι μαθητές άλλων θρησκειών μπορούσαν να ζητήσουν απαλλαγή. Το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων εξέδωσε, το 2017, αναθεωρημένες οδηγίες για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών στα δημόσια σχολεία, οι οποίες προέβλεπαν συμπληρωματικό υλικό σχετικά με τις αρχές διαφόρων θρησκειών και τη σημασία του διαθρησκειακού διαλόγου. Στο Συμβούλιο της Επικρατείας εξακολουθούσαν να εκκρεμούν διάφορες προσφυγές σχετικά με τις οδηγίες του 2017, συμπεριλαμβανομένης μίας προσφυγής σύμφωνα με την οποία το μάθημα δεν κάλυπτε επαρκώς τις ανάγκες των Ελληνορθόδοξων μαθητών, μίας άλλης ότι το μάθημα δεν περιελάμβανε αρκετές πληροφορίες για τις μη Ορθόδοξες θρησκείες και μίας τρίτης από άθεους γονείς που ζητούσαν να καταργηθεί πλήρως το μάθημα. Το Συμβούλιο δεν εξέδωσε καμία απόφαση για τις προσφυγές αυτές μέχρι το τέλος του έτους.
Η κυβέρνηση συνέχισε να παρέχει άμεση υποστήριξη στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία, συμπεριλαμβανομένης χρηματοδότησης για τους μισθούς των θρησκευτικών ηγετών, τη θρησκευτική και επαγγελματική εκπαίδευση των κληρικών και τη θρησκευτική εκπαίδευση στα σχολεία. Ορισμένοι Ελληνορθόδοξοι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι αυτή η άμεση υποστήριξη δινόταν σύμφωνα με μια σειρά νομικών συμφωνιών που συνήφθησαν με προηγούμενες κυβερνήσεις και σε αντάλλαγμα για την εκκλησιαστική περιουσία που είχε προηγουμένως απαλλοτριωθεί από το κράτος.
Ορισμένα μέλη της Μουσουλμανικής κοινότητας της Θράκης συνέχισαν να αντιτίθενται στην κυβερνητική πρακτική διορισμού μουφτήδων, ασκώντας πίεση για άμεση εκλογή μουφτήδων από τη Μουσουλμανική μειονότητα. Η κυβέρνηση συνέχισε να δηλώνει ότι ο κυβερνητικός διορισμός ήταν και ο ενδεδειγμένος επειδή οι μουφτήδες είχαν δικαστικές εξουσίες, αν και πλέον μόνο στις περιπτώσεις εκείνες που και τα δύο μέρη ζητήσουν εκ των προτέρων να διευθετηθεί από μουφτή το θέμα τους και, στη βάση ότι το Σύνταγμα ορίζει ότι όλοι οι δικαστές διορίζονται από το κράτος. Στις 16 Αυγούστου, μετά την ψήφιση νόμου που προβλέπει την υποχρεωτική συνταξιοδότηση όλων των μόνιμων και τοποτηρητών μουφτήδων στην ίδια ηλικία με τους υπόλοιπους δικαστικούς αξιωματούχους – στα 67 – η κυβέρνηση ανακοίνωσε την απόλυση των δύο διορισμένων μουφτήδων της Ξάνθης και της Ροδόπης – ηλικίας 77 και 81 ετών αντίστοιχα. Στη θέση τους, η κυβέρνηση διόρισε δύο τοποτηρητές μουφτήδες. Στις 12 Σεπτεμβρίου, οι δύο πρώην μουφτήδες εξέδωσαν δήλωση με την οποία ανακοίνωναν ότι θα προσέφευγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναφέροντας ότι η απόλυσή τους παραβίαζε τη θρησκευτική ελευθερία της Μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης.
Ορισμένα μέλη της Μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης συνέχισαν να επικρίνουν τον διορισμό από την κυβέρνηση, αντί εκλογής από τη Μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, μελών επιφορτισμένων με τη διαχείριση των βακουφίων, τα οποία επιβλέπουν τις δωρεές, τα ακίνητα και τα φιλανθρωπικά κεφάλαια της μειονοτικής κοινότητας. Οι ηγέτες Μουσουλμανικών κοινοτήτων συνέχιζαν επίσης να επικρίνουν την έλλειψη Μουσουλμανικών κοιμητηρίων εκτός της Θράκης και ανέφεραν ότι οι Μουσουλμάνοι ήταν υποχρεωμένοι να ταξιδεύουν στη Θράκη για να θάψουν τους νεκρούς τους σύμφωνα με το Μουσουλμανικό εθιμοτυπικό. Επιπλέον, συνέχιζαν να δηλώνουν ότι οι κανονισμοί των δημοτικών κοιμητηρίων που απαιτούν την εκταφή των νεκρών ύστερα από τρία χρόνια, λόγω έλλειψης χώρου, παραβιάζει τους Μουσουλμανικούς θρησκευτικούς νόμους. Τουλάχιστον τρεις χώροι συνέχισαν να χρησιμοποιούνται ανεπίσημα για την ταφή Μουσουλμάνων μεταναστών και αιτούντων άσυλο στη Λέσβο, στο Σχιστό και κοντά στα χερσαία σύνορα με την Τουρκία στον Έβρο.
Τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι καθυστερεί η ανέγερση χρηματοδοτούμενου, από το κράτος, τεμένους στην Αθήνα, το οποίο προγραμματιζόταν αρχικά να ολοκληρωθεί εντός του 2017. Στις 19 Δεκεμβρίου, το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων προκήρυξε μία θέση ιμάμη για το εν λόγω τέμενος. Οι αιτήσεις έπρεπε να κατατεθούν μέχρι 18 Ιανουαρίου 2019. Στις 24 Αυγούστου, το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών ανακοίνωσε τη δέσμευση 2,6 εκατομμυρίων ευρώ ($2,98 εκατομμυρίων) για την ολοκλήρωση της εξωτερικής κατασκευής και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου γύρω από το τέμενος. Στις 3 Οκτωβρίου, η κυβέρνηση δημοσίευσε τους κανονισμούς για την διοικούσα επιτροπή του τεμένους της Αθήνας, καθορίζοντας πώς θα λειτουργεί το τέμενος ώστε να μοιράζεται ο χώρος μεταξύ των διαφορετικών Μουσουλμανικών κοινοτήτων στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και πώς θα επιλύονται οι διαφωνίες για τα θέματα αυτά. Στις 9 Σεπτεμβρίου, σύμφωνα με βίντεο στο YouTube και δημοσιεύματα στον Τύπο, περίπου 200 υποστηρικτές της ΧΑ διαδήλωσαν μπροστά από το τέμενος σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την ανέγερσή του, φωνάζοντας «όποιος δεν θέλει την Ελλάδα και τη θρησκεία [της] να… πάει στην Ασία». Απουσία επίσημου τεμένους στην Αθήνα, οι κρατικές και τοπικές αυτοδιοικητικές αρχές συνέχισαν να παρέχουν ελεύθερα δημόσιους χώρους σε ομάδες Μουσουλμάνων, τα μέλη των οποίων είχαν ζητήσει χώρους λατρείας κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού και για άλλες θρησκευτικές περιστάσεις.
Στις 26 Ιουνίου, 29 βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ ζήτησαν το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων να σταματήσει να αναγράφει το θρήσκευμα των μαθητών στους ελέγχους τους, αναφέροντας ότι η πρακτική αυτή παραβιάζει την ελευθερία της συνείδησης και τη νομοθεσία για την προστασία των δεδομένων επειδή οι εργοδότες ζητούσαν τους σχολικούς ελέγχους από τους υποψηφίους για μια θέση εργασίας. Το Υπουργείο δεν είχε απαντήσει στο αίτημα μέχρι το τέλος του χρόνου.
Η ΜΚΟ Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ) και η Ουμανιστική Ένωση Ελλάδος συνέχισαν να αναφέρουν ότι ορισμένες δικαστικές και άλλες Αρχές δεν συμμορφώνονταν προς τη νομοθεσία της χώρας και τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τον θρησκευτικό όρκο και συνέχιζαν να καταγράφουν το θρήσκευμα των μαρτύρων και των κατηγορουμένων και να μην προσφέρουν τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ πολιτικού και θρησκευτικού όρκου.
Στις 20 Σεπτεμβρίου, η Ένωση Άθεων ζήτησε από το Συμβούλιο της Επικρατείας να αφαιρεθούν όλες οι εικόνες και τα θρησκευτικά σύμβολα από την αίθουσα του δικαστηρίου την ώρα που θα εκδικαζόταν η προσφυγή της σε σχέση με το μάθημα των Θρησκευτικών στα δημόσια σχολεία. Στις 21 Σεπτεμβρίου, το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε το αίτημα με πλειοψηφία 30-6.
Η κυβέρνηση συνέχισε να χρηματοδοτεί την Καθολική θρησκευτική διδασκαλία και τους μισθούς των δασκάλων στα δημόσια σχολεία της Σύρου και της Τήνου και τη μετάβαση μη Εβραίων μαθητών σε εκδηλώσεις μνήμης για το Ολοκαύτωμα και στο Άουσβιτς, καθώς και την εκπαίδευση των δασκάλων σχετικά με το Ολοκαύτωμα. Η κυβέρνηση διοργάνωσε διαγωνισμούς με θέμα το Ολοκαύτωμα για μαθητές λυκείου. Στήριξε επίσης και οργάνωσε πρωτοβουλίες για την προαγωγή της θρησκευτικής ανοχής, συμπεριλαμβανομένου ενός μονοήμερου σεμιναρίου σχετικά με το Ισλάμ για το προσωπικό των φυλακών που φρουρούν Μουσουλμάνους κρατούμενους σε εγκαταστάσεις κράτησης στη βόρεια Ελλάδα. Στις 9 Αυγούστου, το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων εξέδωσε απόφαση με την οποία εντάσσονται επισήμως στο πρόγραμμα των μαθητών που φοιτούν στα Μουσουλμανικά θρησκευτικά σχολεία της Θράκης εκπαιδευτικές επισκέψεις στη Μέκκα και στη Μεδίνα (Hajj και Umrah). Τα έξοδα του ταξιδιού καλύπτονταν από τους μαθητές, ενώ το Υπουργείο έθεσε κατευθυντήριες γραμμές για την ασφάλεια της μετακίνησης και την οργάνωση της επίσκεψης. Στις 18 Ιανουαρίου, ο Πρόεδρος της Βουλής, Νίκος Βούτσης, ανακοίνωσε ότι το κοινοβούλιο θα χρηματοδοτούσε τη δημιουργία μουσειακού χώρου μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς στη μνήμη των Ελλήνων Εβραίων που χάθηκαν εκεί. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι συνέχισαν επίσης να συμμετέχουν σε εκδηλώσεις μνήμης του Ολοκαυτώματος σε όλη τη χώρα.
Κάποιες θρησκευτικές ομάδες και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνέχισαν να ισχυρίζονται ότι η διάρκεια της εναλλακτικής υποχρεωτικής θητείας για τους αντιρρησίες συνείδησης (15 μήνες), έναντι της θητείας όσων υπηρετούν στο στρατό (9 μήνες), συνιστά διάκριση. Στις 14 Μαΐου, το Συμβούλιο της Επικρατείας εξέδωσε απόφαση υπέρ ενός αβάπτιστου Μάρτυρα του Ιεχωβά που ήθελε να υπηρετήσει με εναλλακτική θητεία, θεωρώντας ότι είχε παράσχει αρκετά στοιχεία που αποδείκνυαν ότι ήταν Μάρτυρας του Ιεχωβά αν και δεν είχε βαπτιστεί.
Στις 8 Ιουνίου, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας, προχώρησε στη διαγραφή του Δημάρχου Άργους-Μυκηνών, Δημήτρη Καμπόσου, για αναφορά του στον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη. Επικρίνοντας τον Μπουτάρη για τη στάση του στα εθνικά και στα θέματα ΛΟΑΤ, ο Καμπόσος ανέφερε σε τηλεοπτική συνέντευξή του ότι ο Μπουτάρης «μπορεί να λέει ό,τι θέλει «γιατί είναι αρεστός στους Εβραίους», προσθέτοντας «εμείς επειδή δε φοράμε το καπελάκι δεν μπορούμε να τα λέμε».
Σε διάφορες περιστάσεις, κυβερνητικοί αξιωματούχοι καταδίκασαν δημοσίως πράξεις βανδαλισμού μνημείων του Ολοκαυτώματος και Εβραϊκών χώρων σε όλη τη χώρα.
Στις 19 Δεκεμβρίου, η Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης διοργάνωσε στην Αθήνα τον πρώτο διμερή διάλογο με το Ισραήλ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Σύμφωνα με ανακοίνωση της Πρεσβείας του Ισραήλ στην Αθήνα, οι συμμετέχοντες συζήτησαν τρόπους καταπολέμησης της ρητορικής μίσους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μεθόδους για τη διενέργεια της ποινικής έρευνας για εγκλήματα μίσους, ευκαιρίες εκπαίδευσης εισαγγελέων και δικαστών, καθώς και τις βέλτιστες πρακτικές αντιμετώπισης από την Πολιτεία.
Στις 14 Φεβρουαρίου, ο Μητροπολίτης Αλεξανδρούπολης Άνθιμος και το τοπικό δημοτικό συμβούλιο ανακοίνωσαν ότι θα προχωρούσαν στην ανέγερση μνημείου στον χώρο εκκλησίας της περιοχής για να τιμήσουν τους 150 ντόπιους Εβραίους κατοίκους που συνελήφθησαν από τους Ναζί τον Μάρτιο του 1943 και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ενότητα 3. Σεβασμός της Ελευθερίας του Θρησκεύματος από την Κοινωνία
Στις 19 Δεκεμβρίου, η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση που έδειχνε ότι οι επιθέσεις σε θρησκευτικούς χώρους αυξήθηκαν κατά 159% το 2017, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Το 2017 αναφέρθηκαν 556 περιπτώσεις βίας ή βανδαλισμού κατά θρησκευτικών χώρων. Από αυτές 535 ήταν σε Ορθόδοξους Χριστιανικούς χώρους, 11 σε Εβραϊκούς, οκτώ σε Μουσουλμανικούς και δύο σε Καθολικούς. Τα στατιστικά στοιχεία του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας (ΔΚΠΡΒ) για το 2017, τα τελευταία διαθέσιμα, έδειξαν 34 περιπτώσεις όπου μετανάστες ή πρόσφυγες έγιναν στόχος λόγω της θρησκείας τους, μεταξύ άλλων παραμέτρων, από 31 περιπτώσεις την προηγούμενη χρονιά. Το ΔΚΠΡΒ κατέγραψε επίσης και δύο άλλα περιστατικά όπου στοχοποιήθηκαν πολίτες λόγω των θρησκευτικών πεποιθήσεών τους. Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, η Αστυνομία δέχθηκε 28 καταγγελίες για περιστατικά ρατσιστικής βίας λόγω θρησκεύματος, από 24 καταγγελίες το προηγούμενο έτος.
Τα περιστατικά βανδαλισμού και βεβήλωσης μνημείων του Ολοκαυτώματος συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Στις 4 Μαΐου, άγνωστοι κατέστρεψαν εννέα μαρμάρινες πλάκες στο εβραϊκό τμήμα ενός ιστορικού κοιμητηρίου της Αθήνας. Ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών, Μίνος Μωυσής, χαρακτήρισε την καταστροφή ως το «σοβαρότερο περιστατικό [αντισημιτισμού] που έχει σημειωθεί στην Αθήνα τα τελευταία 15 χρόνια». Οι γενικοί γραμματείς Θρησκευμάτων και Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο Δήμαρχος Αθηναίων και άλλοι αιρετοί καταδίκασαν τον βανδαλισμό και συμμετείχαν σε τελετή αλληλεγγύης στο κοιμητήριο μαζί με την Εβραϊκή κοινότητα. Σύμφωνα με τον κ. Μωυσή, η Αστυνομία αντέδρασε άμεσα για να συγκεντρώσει στοιχεία και να απαγγείλει κατηγορίες, αλλά μέχρι το τέλος του έτους δεν είχε γίνει καμία σύλληψη.
Στις 11 Ιουλίου, άγνωστοι πέταξαν μπλε μπογιά πάνω στο μνημείο που σηματοδοτεί τον χώρο του πρώην Εβραϊκού κοιμητηρίου στην πανεπιστημιούπολη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Πανεπιστημιακοί και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένων μελών των κομμάτων της αντιπολίτευσης, καταδίκασαν την πράξη. Στις 27 Ιουνίου, άγνωστοι πέταξαν κόκκινη μπογιά στο μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη και στις 29 Ιουνίου εισαγγελέας διέταξε τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης της υπόθεσης για να διαπιστωθούν διωκόμενες πράξεις στο πλαίσιο της αντιρατσιστικής νομοθεσίας. Στο ίδιο μνημείο, κατά τη διάρκεια διαδήλωσης τον Ιανουάριο, κάποιοι έγραψαν με σπρέι «Χρυσή Αυγή» και στις 15 Δεκεμβρίου άγνωστοι ζωγράφησαν πάνω του με μαύρη μπογιά μία σβάστικα. Στις 5 Ιανουαρίου, άγνωστοι πέταξαν κόκκινη μπογιά σε μνημείο του Ολοκαυτώματος στην Κομοτηνή, στη Θράκη. Στις 23 Ιανουαρίου, το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (ΚΙΣ) κατήγγειλε ότι άγνωστοι βανδάλισαν με γκράφιτι τον εξωτερικό τοίχο της συναγωγής στον Βόλο, στην κεντρική Ελλάδα. Το ΚΙΣ απηύθυνε έκκληση στις Αρχές να συλλάβουν τους δράστες και να αποτρέψουν άλλες πράξεις βανδαλισμού. Στις 12 Οκτωβρίου, άγνωστοι κατέστρεψαν οκτώ ταφόπλακες στο Εβραϊκό κοιμητήριο των Τρικάλων, στη βόρεια Ελλάδα. Στις 26 Δεκεμβρίου, άγνωστοι βανδάλισαν το μνημείο του Ολοκαυτώματος στην πόλη της Καστοριάς. Μέχρι το τέλος του έτους δεν είχε γίνει καμία σύλληψη για κανένα από αυτά τα περιστατικά.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, τα μέσα ενημέρωσης και η Αστυνομία κατέγραφαν περιστατικά βανδαλισμού Ελληνορθόδοξων εγκαταστάσεων και παρεκκλησιών. Στις 6 Μαρτίου, μια ομάδα αυτοπροσδιοριζόμενων ως αναρχικών τοποθέτησε εκρηκτικό μηχανισμό έξω από τα γραφεία της Ιεράς Μητρόπολης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, κοντά στη Θεσσαλονίκη. Από την έκρηξη προκλήθηκαν ζημιές στην είσοδο του κτηρίου. Στις 27 Δεκεμβρίου, η αυτοπροσδιοριζόμενη ως οργάνωση αναρχικών «Εικονοκλαστική Σέχτα» τοποθέτησε εκρηκτικό μηχανισμό έξω από την Εκκλησία του Αγίου Διονυσίου στο κέντρο της Αθήνας. Από την έκρηξη τραυματίστηκαν ελαφρά ένας αστυνομικός και ο νεωκόρος της εκκλησίας. Κυβερνητικοί και θρησκευτικοί ηγέτες, μεταξύ των οποίων ο υπουργός Παιδείας και ο γενικός γραμματέας Θρησκευμάτων, ο Οικουμενικός Πατριάρχης και το ΚΙΣ, καταδίκασαν την πράξη, κάποιοι χαρακτηρίζοντάς την ως «επίθεση κατά της θρησκευτικής ελευθερίας». Στις 26 Φεβρουαρίου, τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι άγνωστοι είχαν βανδαλίσει μικρή εκκλησία στο νησί της Πάρου. Στις 22 Ιανουαρίου, τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι αναρχικοί είχαν γράψει συνθήματα στους εξωτερικούς τοίχους εκκλησίας στην Πάτρα. Τα συνθήματα έβαλαν κατά των ιερέων για τη συμμετοχή τους στις διαδηλώσεις κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών, μιας συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας που έλυνε τη μακρόχρονη διαμάχη που υπήρχε για το όνομα της τελευταίας. Δεν αναφέρθηκε καμία σύλληψη για κανένα από αυτά τα περιστατικά.
Στις 19 Ιανουαρίου, άγνωστοι έριξαν ορειχάλκινο άγαλμα στον Δήμο Παλαιού Φαλήρου. Το όνομα του αγάλματος ήταν «Φύλαξ» και απεικόνιζε έναν κατακόκκινο έκπτωτο άγγελο. Σύμφωνα με τον Δήμαρχο του Παλαιού Φαλήρου, Διονύση Χατζηδάκη, το συγκεκριμένο άγαλμα είχε διχάσει τους κατοίκους της περιοχής από την ημέρα που μπήκε στη θέση του, τον Δεκέμβριο του 2017, με κάποιους να το χαρακτηρίζουν «σατανικό».
Η άμεση και έμμεση σύνδεση των Εβραίων με θεωρίες συνωμοσίας που είχαν ως στόχο να πλήξουν την κυριαρχία της χώρας συνεχίστηκε, με τον κόσμο να εκφράζει τέτοιες απόψεις κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στις 21 Ιανουαρίου, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, κ. Μπουτάρης, δεν συμμετείχε σε μια μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας για τις διαπραγματεύσεις Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας σχετικά με την επίσημη ονομασία της τελευταίας. Μετά την πορεία, έκαναν την εμφάνισή τους στην πόλη αφίσες που υποστήριζαν ότι ο Μπουτάρης ήταν «κρυφοεβραίος» επειδή υποστήριζε τις διαπραγματεύσεις.
Στις 27 Απριλίου, πλημμελειοδικείο της Θεσσαλονίκης στην Ξάνθη καταδίκασε τον Μουφτή Αχμέτ Μετέ, έναν ανεπίσημο μουφτή, μη αναγνωρισμένο από το κράτος, ο οποίος δεν ήταν στους τρεις διορισμένους μουφτήδες, σε ποινή φυλάκισης οκτώ μηνών – εξαγοράσιμη ως πρόστιμο αντί χρόνου στη φυλακή – για κάποιες αντισημιτικές δηλώσεις που είχε κάνει το 2014 όταν είχε πει ότι «είχε δίκιο ο Χίτλερ που έκανε τους Εβραίους σαπούνια». Στις 6 Μαΐου, σύμφωνα με ανακοίνωση του ΚΙΣ, ο Μετέ, σε ομιλία του στο Τέμενος Κενταύρου στην Κομοτηνή, δήλωσε τα εξής: «Εγώ κατηγόρησα ως δολοφόνους βρεφών τους Εβραίους επειδή έσφαξαν βρέφη… Η θρησκεία λέει ως Μουσουλμάνος αν μπορείς να διορθώσεις κάτι με το χέρι σου να το κάνεις, αν δε γίνεται με το χέρι σου τότε να το διορθώσεις με τη γλώσσα σου, αν δε γίνεται με τη γλώσσα σου τότε να τον μισήσεις μέσα από την καρδιά».
Το ΚΙΣ συνέχισε να εκφράζει ανησυχία για τα αντισημιτικά σχόλια και τις αντισημιτικές γελοιογραφίες σε καθιερωμένα μέσα ενημέρωσης που σχολιάζουν περιπαιχτικά πολιτικές αντιπαραθέσεις χρησιμοποιώντας ιερά σύμβολα των Εβραίων και κάνοντας συγκρίσεις με το Ολοκαύτωμα ή παραλληλισμούς μεταξύ «Εβραίων», «Σιωνιστών» και «Ναζί», εξισώνοντας τους πρώτους με τους τελευταίους. Στις 4 Μαΐου, το ΚΙΣ κατηγόρησε τον σκιτσογράφο Μιχάλη Κουντούρη για τα σκίτσα του που δημοσιεύθηκαν 10-11 Απριλίου και στις 5 Μαΐου στην Εφημερίδα των Συντακτών ότι εξισώνει τις ναζιστικές πρακτικές με την πολιτική του Ισραήλ. Το πρώτο σκίτσο έδειχνε έναν κρατούμενο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης να φέρει ένα σύμβολο που αντιπροσώπευε τη Λωρίδα της Γάζας, το οποίο θύμιζε τα κίτρινα αστέρια που ήταν αναγκασμένοι να φέρουν οι Εβραίοι κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Το δεύτερο έδειχνε έναν Ισραηλινό στρατιώτη να αφήνει τα αποτυπώματα των βαμμένων με αίμα χεριών του πάνω στο Δυτικό Τείχος, δίπλα σε πολλά άλλα αιματοβαμμένα αποτυπώματα χειρών άλλων ατόμων που είχαν προσευχηθεί πριν από εκείνον. Το τρίτο σκίτσο έδειχνε έναν Ισραηλινό στρατιώτη με όπλο να χαιρετά με ναζιστικό τρόπο. Στις 4 Ιουλίου, άλλος σκιτσογράφος, στην ίδια εφημερίδα, σχεδίασε μια εικόνα της πύλης του Άουσβιτς με γραμμένες τις λέξεις «Το 12ωρο απελευθερώνει», συγκρίνοντας με το Ολοκαύτωμα τις σύγχρονες συνθήκες εργασίας στην Ευρώπη. Το ΚΙΣ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία επέκρινε τον σκιτσογράφο για ευτελισμό του Ολοκαυτώματος.
Στις 22 Ιανουαρίου, το ΕΠΣΕ κατέθεσε δικαστική διαμαρτυρία κατά αυτοδιοικητικών Αρχών, Ορθόδοξων ιερέων και κάποιων μέσων ενημέρωσης για την διάδοση του εθίμου της «καύσης του Ιούδα» κατά τη διάρκεια του εορτασμού του Ορθόδοξου Πάσχα. Το ΕΠΣΕ απαριθμούσε 69 διαφορετικές πόλεις, ενορίες και μέσα ενημέρωσης που οργάνωναν και διαφήμιζαν το έθιμο αυτό, το οποίο συνέχιζε να επικρίνει το ΚΙΣ και το οποίο η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία έχει καταδικάσει επισήμως. Μέχρι το τέλος του έτους δεν είχε δημοσιοποιηθεί καμία απόφαση για τη συγκεκριμένη απόφαση.
Στις 4 Μαρτίου, τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι Ελληνορθόδοξοι ιερείς στην Αθήνα οδήγησαν σε πορεία 2.000 άτομα, διαμαρτυρόμενοι για την έκδοση νέων σχολικών βιβλίων για τα Θρησκευτικά. Ορισμένοι διαδηλωτές κρατούσαν πανό που έγραφαν «Όχι στην οικουμενική θρησκεία» και καταδίκαζαν τους συγγραφείς των βιβλίων σαν προδότες. Οι διαδηλωτές επέδωσαν την αίτησή τους στο κοινοβούλιο και διαλύθηκαν ειρηνικά.
Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research που πραγματοποιήθηκε από το 2015 έως το 2017 και δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο, το 76% των ερωτηθέντων συμφώνησαν ότι για να είναι κανείς «αληθινός Έλληνας» πρέπει να είναι Χριστιανός. Περίπου το 37% των ερωτηθέντων που συμμετείχαν σε έρευνα που δημοσίευσε η εγχώρια δεξαμενή σκέψης (think tank) ΔιαΝΕΟσις ανέφερε ότι η λέξη «Εβραίος» σήμαινε κάτι αρνητικό γι’ αυτούς και περίπου το 45% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι θα το «ενοχλούσε» η ανέγερση τεμενών στη χώρα.
Στις 8 Οκτωβρίου, τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι άγνωστοι εκτύπωσαν φυλλάδια που κατέκριναν δημοτική αξιωματούχο η οποία ήταν υπέρ της κατασκευής αποτεφρωτηρίου στην πόλη και ενθάρρυνε τους πολίτες να τη φτύσουν και να τη στείλουν σπίτι της.
Ενότητα 4. Πολιτική και εμπλοκή της κυβέρνησης των ΗΠΑ
Ο Πρέσβης, αξιωματούχοι που επισκέφθηκαν τη χώρα και εκπρόσωποι της πρεσβείας και του προξενείου συζήτησαν το θέμα της θρησκευτικής ελευθερίας με αξιωματούχους και εκπροσώπους του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, συμπεριλαμβανομένων του Γενικού Γραμματέα Θρησκευμάτων και αξιωματούχων του Υπουργείου Εξωτερικών, όπως ο υφυπουργός Μάρκος Μπόλαρης και ο Ειδικός Γραμματέας Θρησκευτικής και Πολιτιστικής Διπλωματίας Ευστάθιος Λιανός Λιάντης. Συζήτησαν τη δυνατότητα των μειονοτικών θρησκευτικών κοινοτήτων να ιδρύουν οίκους λατρείας, τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες που επηρεάζουν τόσο τη Μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης όσο και μετανάστες, τη νομοθεσία κατά της υπονόμευσης των θρησκευτικών πεποιθήσεων μέσω εξαναγκασμού ή απάτης και τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες για την προαγωγή του διαλόγου μεταξύ των θρησκειών παγκοσμίως. Οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ εξέφρασαν ανησυχίες για αντισημιτικές και αντιμουσουλμανικές πράξεις και ρητορικές καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Στις 28 Δεκεμβρίου, η Επιτετραμμένη της Πρεσβείας απέστειλε επιστολή στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο καταδικάζοντας την επίθεση στην Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Διονυσίου ως απειλή για τη δυνατότητα των ατόμων να ασκούν τη λατρεία τους σε συνθήκες ειρήνης και ασφάλειας. Επίσης, ο Πρέσβης συνεργάστηκε με τον Υπουργό Άμυνας για να διευκολύνει τη συνεισφορά του Υπουργείου Άμυνας στα αρχεία του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ.
Αξιωματούχοι της πρεσβείας συναντήθηκαν με θρησκευτικούς ηγέτες, μεταξύ των οποίων ο Αρχιεπίσκοπος και άλλοι εκπρόσωποι της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και μέλη από τις κοινότητες των Καθολικών, των Μουσουλμάνων, των Εβραίων, των Μπαχάι και των Μαρτύρων του Ιεχωβά για την προώθηση του διαθρησκειακού διαλόγου, της θρησκευτικής ανοχής και της διαφορετικότητας, καθώς και να εκφράσουν την ανησυχία τους για τις αντισημιτικές και αντιμουσουλμανικές πράξεις και τις ρητορικές. Στις 29 Νοεμβρίου, ανώτατος αξιωματούχος της Πρεσβείας υποδέχθηκε εκπροσώπους διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων και κυβερνητικών υπηρεσιών για να συζητήσουν το θέμα της νομικής προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν διάφορες κοινότητες. Μέσα από αυτές τις συναντήσεις, η πρεσβεία παρακολούθησε την δυνατότητα των θρησκευτικών μειονοτικών ομάδων να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους δικαιώματα και την έκταση των κοινωνικών διακρίσεων κατά των εντόπιων θρησκευτικών μειονοτήτων και των νεοαφιχθέντων προσφύγων από θρησκευτικές μειονότητες.
Στις 16-17 Απριλίου, ο Πρέσβης επισκέφτηκε τη μοναστική χερσόνησο του Όρους Άθως και συναντήθηκε με τον διοικητή της χερσονήσου, εκπροσώπους της διοικούσας Ιεράς Κοινότητας, έναν ηγούμενο και μοναχούς από δύο μοναστήρια, αλλά και τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου που έτυχε να βρίσκεται εκεί. Μεταξύ άλλων θεμάτων, ο Πρέσβης συζήτησε και το θέμα της στήριξης της κυβέρνησης των ΗΠΑ για τις θρησκευτικές ελευθερίες σε όλο τον κόσμο. Ο Πρέσβης συναντήθηκε με εκπροσώπους της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, συμπεριλαμβανομένου του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο και τον Μητροπολίτη Αλεξανδρούπολης Άνθιμο. Ο Πρέσβης συζήτησε με Ελληνορθόδοξους ηγέτες τη σημασία της θρησκευτικής ανοχής και του διαλόγου.
Ο Πρέσβης συναντήθηκε επίσης με εκπροσώπους από τις Εβραϊκές κοινότητες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και τον πρόεδρο και έφορο του Εβραϊκού Μουσείου στην Αθήνα για να συζητήσουν το θέμα της διαφύλαξης της ιστορίας των Εβραίων στη χώρα, την καταπολέμηση του αντισημιτισμού και άλλες ανησυχίες της κοινότητας. Ο Πρέσβης επίσης χαιρέτησε εγκαινιάζοντας ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο για δασκάλους που οργάνωσε το ίδρυμα Olga Lengyel Institute for Holocaust Studies and Human Rights, υπογραμμίζοντας τη σημασία της διδασκαλίας της ιστορίας του Ολοκαυτώματος για τη δημιουργία «κουλτούρας θρησκευτικής ανοχής για την καταπολέμηση του μίσους».
Ο Γενικός Πρόξενος της Θεσσαλονίκης συναντήθηκε με τον Μητροπολίτη Άνθιμο της Θεσσαλονίκης, τον Μητροπολίτη Παύλο της Κοζάνης, τον Μουφτή Χαμζά Οσμάν του Διδυμότειχου και τον Δαυίδ Σαλτιέλ, πρόεδρο της Εβραϊκής κοινότητας στη χώρα, καθώς και με πανεπιστημιακούς και θεολόγους, για να συζητήσουν το καθεστώς της θρησκευτικής ελευθερίας στη βόρεια Ελλάδα και ανησυχίες των θρησκευτικών κοινοτήτων.
